Μεικτή αλλά συνολικά επιβαρυμένη είναι η εικόνα των συμπεριφορών εξάρτησης στους 16χρονους του Νοτίου Αιγαίου, σύμφωνα με την πανελλήνια έρευνα ESPAD του ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής).
Η έρευνα καταγράφει τη χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών στους εφήβους, τις αντιλήψεις τους απέναντι στους σχετικούς κινδύνους, καθώς και την έκταση άλλων συμπεριφορών όπως η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το gaming και η ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι 16χρονοι της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου εμφανίζουν αυξημένη συμμετοχή σε συμπεριφορές όπως η πρώιμη κατανάλωση αλκοόλ, η χρήση κάνναβης και η ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια.
Η μεγάλη αλήθεια
Η τάση αλλά και η ίδια η παραβατικότητα ανηλίκων αυξήθηκε προκαλώντας έντονη ανησυχία και προβληματισμό.
Όπως είπαν στο MEGA,ειδικοί ψυχολόγοι της Αστυνομίας από την δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, ένας από τους βασικούς λόγους της μεγάλης αυτής αύξησης είναι το διαδίκτυο.
Η πρώτη μεγάλη αλήθεια είναι ότι ο έφηβος πιστεύει ότι αυτό που ζει είναι η διαδικτυακή ζωή κι όχι η πραγματική ζωή. Αυτό λοιπόν που τον απασχολεί είναι τι θα ανεβάσει, τι θα μοιράσει, τι θα μπορέσει να δείξει το ένα παιδί στο άλλο. Όταν λοιπόν αυτά τα παιδιά έχουν μάθει στα συνεχόμενα ερεθίσματα βίας, πιστεύουν ότι η βία και η παραβατικότητα είναι η κανονικότητα.
Οι γονείς
Η άλλη μεγάλη αλήθεια είναι ότι στα νησιά μας η έντονη ενασχόληση των γονέων -κατά βάση με τα επαγγέλματα που εξαρτώνται με τον έναν ή άλλον τρόπο με τοντουρισμό- δεν αφήνει και πολλές διαθέσιμες ώρες ώστε να ασχοληθούν με τα παιδιά τους.
Ακόμη, το ό,τι από πολύ μικρή ηλικία πολλοί νέοι γονείς για να ασχοληθούν με την εργασία τους με ησυχία(καθώς η οικονομική επιβίωσή τους στην Ελλάδα της ακρίβειας είναι το Α και το Ωμέγα), «παραδίνουν» τα παιδιά τους στην ενασχόληση με παιχνίδια του κινητού ή του διαδικτύου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα από νηπιακή σχεδόν ηλικία τα παιδιά να έχουν ακλόνητη πίστη ότι αυτό που συμβαίνει διαδικτυακά είναι η πραγματικότητα!
Όπως σημείωσε ο δρ. Γιώργος Νάκος Α/Α’ (ΥΓ) ψυχολόγος δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος ΕΛ.ΑΣ. στη συνέντευξή του στο MEGA:«Αυτό που πρέπει να καταλάβουν τα παιδιά είναι ότι νομίζουν ότι είμαστε ανώνυμοι στο διαδίκτυο. Αυτό λοιπόν είναι λάθος. Κάθε τι που κάνουμε αφήνει ένα ηλεκτρονικό ίχνος. Επειδή είμαστε ανήλικοι δε σημαίνει ότι δε θα υποστούμε και τις συνέπειες. Η πραγματική επικοινωνία μεταξύ παιδιών και γονέων με την συνδρομή και της σχολικής κοινότητας είναι η μόνη λύση στα κρούσματα της ανήλικης παραβατικότητας που συνεχώς αυξάνονται».
Η κ. Γεωργία Ξενούλη, η κ. Αγγελική Βουδούρη και ο κ. Νικόλαος Μαντάς (μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών), σε έρευνά τους για τους παράγοντες και την πρόληψη του φαινομένου σημειώνουν:
«Κατά την ανασκόπηση της διαδρομής της ζωής του εφήβου έως την εμφάνιση της παραβατικής συμπεριφοράς, φαίνεται ότι κεντρικό άξονα διαδραματίζουν οι παράγοντες οι
οποίοι αποτελούν τους πιο βασικούς φορείς κοινωνικοποίησης, όπως είναι η οικογένεια, το σχολείο (και οι σχολικές επιδόσεις), οι παρέες των συνομηλίκων, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το διαδίκτυο.
Η κατανόηση ότι η νεανική βία συχνά έχει τις ρίζες της σε ένα σύνολο δυσμενών κοινωνικών συνθηκών, καθίσταται πολύ σημαντική. Νέοι και οικογένειες υψηλού κινδύνου βιώνουν σημαντικά τις πιέσεις που προκαλούνται από την φτώχεια και την κοινωνική ανασφάλεια, κοινωνικές αλλαγές (μετανάστευση), παράλληλα με την αύξηση των ψυχικών διαταραχών και μειωμένη από την άλλη την ικανότητα του αυτό-ελέγχου με αποτέλεσμα να οδηγούνται πολλές φορές στην εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς»,
Η έρευνα και το Νότιο Αιγαίο
Η έρευναπου πραγματοποιήθηκε από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ), αφορά στους μαθητές 16 ετών (Α’ Λυκείου) σε όλη τη χώρα.
Η συλλογή των δεδομένων έγινε την περίοδο Μαρτίου – Μαΐου 2024 με ανώνυμο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο, συμπληρωμένο σε υπολογιστές στα σχολεία. Η συμμετοχή ήταν προαιρετική και προηγήθηκε γονική συναίνεση.
Το δείγμα προέκυψε μέσω στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας, ώστε να είναι αντιπροσωπευτικό τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο Περιφέρειας. Συνολικά επιλέχθηκαν σχολεία απ’ όλη τη χώρα, ενώ, όπου υπήρξαν αρνήσεις συμμετοχής, έγιναν αντικαταστάσεις για να διατηρηθεί η αντιπροσωπευτικότητα.Από τα σχολεία που συμμετείχαν, συλλέχθηκαν πάνω από 7.000 έγκυρα ερωτηματολόγια, μετά από ποιοτικό έλεγχο και στατιστική επεξεργασία. Το ερωτηματολόγιο κάλυπτε θεματικές όπως: κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, χρήση παράνομων ουσιών, gaming, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τυχερά παιχνίδια και παράγοντες οικογενειακού/κοινωνικού περιβάλλοντος.
Κάπνισμα
Σύμφωνα με την έρευνα, το 53,8% των 16χρονων στην Ελλάδα έχει δοκιμάσει κάποιο καπνικό προϊόν, ενώ το 32,9% κάπνισε τον τελευταίο μήνα.Καταγράφεται σημαντική αύξηση στη χρήση ηλεκτρονικού/vape και θερμαινόμενου τσιγάρου την τελευταία πενταετία, ενώ έχει σταματήσει η προηγούμενη πτωτική τάση στο παραδοσιακό τσιγάρο.
Τα κορίτσια εμφανίζουν υψηλότερη χρήση ηλεκτρονικού/vape, ενώ τα αγόρια καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά στο «βαρύ» καθημερινό κάπνισμα, στον ναργιλέ και στο snus.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά σε βασικούς δείκτες που σχετίζονται με το κάπνισμα:58% των 16χρονων έχουν δοκιμάσει κάποιο καπνικό προϊόν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους, που είναι το υψηλότερο ποσοστό στη χώρα.Το 86% δηλώνει ότι έχει «εύκολη» πρόσβαση σε καπνικά προϊόντα, ποσοστό που βρίσκεται,επίσης,πάνω από τον εθνικό μέσο όρο.
Αλκοόλ
Στο σύνολο της χώρας, 9 στους 10, ανήλικοι 16 ετών έχουν δοκιμάσει αλκοόλ, ενώ 6 στους 10 έχουν καταναλώσει τις τελευταίες 30 ημέρες. Το 36,6% αναφέρει υπερβολική κατανάλωση και 13,3% έχει μεθύσει πρόσφατα. Σχεδόν οι μισοί έφηβοι έχουν αναμείξει αλκοόλ με ενεργειακά ποτά, ενώ το 92% θεωρεί ότι η πρόσβαση στο αλκοόλ είναι «εύκολη».
Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου δεν διαφοροποιείται ως προς τη συνολική κατανάλωση, ωστόσο εμφανίζονται υψηλότερα ποσοστά σε συμπεριφορές που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο:
– συχνότερη κατανάλωση αλκοόλ μαζί με ενεργειακά ποτά (55%),
– υψηλότερα ποσοστά πρώτης δοκιμής αλκοόλ και μέθης σε ηλικία ≤13 ετών,
– μεγαλύτερη ανοχή και αντίληψη «απουσίας κινδύνου» για την κατανάλωση,
– αυξημένες αναφορές επίσκεψης σε Τμήμα Επειγόντων λόγω κατανάλωσης.
Παράνομες ουσίες
Σε εθνικό επίπεδο, η μεγάλη πλειονότητα των 16χρονων δεν έχει κάνει χρήση παράνομων ουσιών (86,7%), με την κάνναβη να αποτελεί τη συνηθέστερη επιλογή (11,5% έστω μία φορά στη ζωή). Το 6,2% αναφέρει πολύ πρόσφατη χρήση, ενώ περίπου 1 στους 20 εμφανίζει αυξημένο κίνδυνο βάσει της κλίμακας CAST. Παράλληλα, υψηλά παραμένουν τα ποσοστά πειραματισμού με εισπνεόμενες ουσίες (11,4%) και μη ιατρική χρήσηηρεμιστικών/υπνωτικών (7,8%).
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, η εικόνα είναι σύνθετη, με ορισμένες θετικές αλλά και αρκετές ανησυχητικές ενδείξεις:
Θετικές αποκλίσεις. Η περιοχή καταγράφει:
– χαμηλότερα ποσοστά πρώιμης δοκιμής κάνναβης σε ηλικία ≤13 ετών,
– λιγότερο συχνή χρήση εισπνεόμενων ουσιών σε σχέση με άλλες περιφέρειες.
Προκλήσεις και ανησυχητικές ενδείξεις
Παρά τις παραπάνω θετικές διαφοροποιήσεις, το Νότιο Αιγαίο εμφανίζει μια σειρά από δείκτες που βρίσκονται πάνω από τον εθνικό μέσο όρο:
– Υψηλότερος πειραματισμός με κάνναβη, με το ποσοστό όσων έχουν δοκιμάσει να υπερβαίνει το εθνικό 11,5%.Παρά το ότι ορισμένα ποσοστά κινούνται στα όρια του δειγματοληπτικού σφάλματος, καταγράφονται αυξημένες αναφορές δοκιμής ουσιών όπως MDMA/έκσταση, LSD, GHB και κεταμίνη, σε σχέση με άλλες περιφέρειες.
– Συχνότερη χρήση κάνναβης τους τελευταίους 12 μήνες.
– Πιο διαδεδομένη αντίληψη «εύκολης πρόσβασης» σε κάνναβη (35,1% στο Νότιο Αιγαίο έναντι 33,8% πανελλαδικά).
– Υψηλότερη ανοχή στην περιστασιακή χρήση κάνναβης, με μεγαλύτερο ποσοστό να τη θεωρεί «ακίνδυνη».
– Περισσότεροι έφηβοι δηλώνουν ότι έχουν φίλους,που καπνίζουν κάνναβη, γεγονός που αυξάνει την κοινωνική έκθεση.
– Αυξημένες αναφορές μετακίνησης με οδηγό υπό την επήρεια ουσιών (12,5% στο Νότιο Αιγαίο έναντι 10,3% πανελλαδικά).
Συνολικά, η Περιφέρεια Ν. Αιγαίου παρουσιάζει υψηλότερη τάση πειραματισμού και μεγαλύτερη ανοχή απέναντι στις παράνομες ουσίες, παρότι σε ορισμένους δείκτες πρώιμης χρήσης κινείται θετικά.
Σε εθνικό επίπεδο, το 40,5% των 16χρονων περνά πάνω από 4 ώρες ημερησίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τις καθημερινές, ποσοστό που αυξάνεται στο 64,9% τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες. Το 48% εμφανίζει ενδείξεις προβληματικής ενασχόλησης, με υψηλότερα ποσοστά στα κορίτσια.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου καταγράφονται:
– Υψηλότερα ποσοστά καθημερινής χρήσης άνω των 4 ωρών τις καθημερινές.
– Αυξημένο ποσοστό εφήβων με ενδείξεις προβληματικής ενασχόλησης σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο.
– Ηλεκτρονικά παιχνίδια (Gaming)
Σε εθνικό επίπεδο, 1 στους 4,16χρονους παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια για τουλάχιστον 2 ώρες τις καθημερινές, ενώ 2 στους 5 παίζουν με την ίδια ένταση τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες.
Το 20% εμφανίζει ενδείξεις προβληματικής ενασχόλησης, με τα αγόρια να παίζουν συχνότερα και να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σε όλους τους σχετικούς δείκτες.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου παρατηρούνται:
– Υψηλότερα ποσοστά ενασχόλησης με ηλεκτρονικά παιχνίδια τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες.
– Συνολική εικόνα συχνότερης ενασχόλησης σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο.
Τυχερά παιχνίδια / Στοιχηματισμός
Σε εθνικό επίπεδο, 36% των 16χρονων έχουν παίξει τυχερά παιχνίδια τον τελευταίο χρόνο.
Το 11% παρουσιάζει ενδείξεις υπερβολικής ή προβληματικής ενασχόλησης, ενώ το 3% θεωρείται πιθανόν εθισμένο. Περισσότεροι από 1 στους 5 ζουν με γονέα που παίζει ή στοιχηματίζει.
Σύμφωνα και με σχετική ανάλυση του nomimacasino.grπου εξετάζει τις τάσεις στον on line στοιχηματισμό και τα τυχερά παιχνίδια, τα υψηλά ποσοστά συμμετοχής των εφήβων του Νοτίου Αιγαίου ναι μεν ευθυγραμμίζονται με τον εθνικό μέσο όρο, ωστόσο η συμμετοχή τους σε on line παιχνίδια καζίνο και στοιχήματα είναι ιδιαίτερα αυξημένη.
Δεδομένου ότι οι νόμιμες εταιρίες τυχερών παιχνιδιών δεν επιτρέπουν συμμετοχή σε άτομα κάτω των 21 ετών, το εύρημα αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, καθώς υποδηλώνει ότι οι ανήλικοι είτε έχουν πρόσβαση μέσω παράνομων παρόχων είτε παίζουν χρησιμοποιώντας λογαριασμούς γονέων ή μεγαλύτερων αδελφιών.
Πού ξεχωρίζει το Ν. Αιγαίο – Τα υψηλότερα ποσοστά στη χώρα
Η Περιφέρεια Ν. Αιγαίου καταγράφει ιδιαίτερα ανησυχητικές αποκλίσεις, καθώς εμφανίζεται στις πρώτες θέσεις της χώρας σε κρίσιμους δείκτες εθιστικού στοιχηματισμού:
– Στοιχηματίζουν πάνω από 2 φορές την εβδομάδα – 9.6% (2ο μεγαλύτερο στην Ελλάδα).
– Παίζουν σε on line casino ή στοιχηματική – 76.9%, το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ελλάδα,
– Παιχνίδια με τράπουλα ή ζάρια σε επίγειο κατάστημα: 51,2%, το υψηλότερο ποσοστό μαζί με το Βόρειο Αιγαίο.
Online παιχνίδια τράπουλας/ζαριών: 40,4%, από τα μεγαλύτερα επίπεδα συμμετοχής στη χώρα.
Onlineφρουτάκια/ρουλέτα: 31.9%, 2ο μεγαλύτερο ποσοστό στην Ελλάδα.
Τα παιδιά της διπλανής πόρτας
Η καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο τμήμα Κοινωνιολογίας της Παντείου, Έφη Λαμπροπούλου, σε συνέντευξή της στο διαδικτυακό «Lifo», σημειώνει:
«Στο παρελθόν, δηλαδή τις δεκαετίες ’80 και ’90, οι παραβατικές συμπεριφορές συνδέονταν με παραμελημένους ανηλίκους, τώρα οι μορφές παραβατικότητας χαρακτηρίζουν νέους που ψάχνουν για συγκινήσεις».
Ωστόσο, παρατηρείται αύξηση των ομαδοποιήσεων στην τέλεση παράνομων πράξεων από τους ανηλίκους και ανάπτυξη μιας ενεργά επιθετικής κουλτούρας προς τους θεσμούς, εκτεταμένη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ, και αύξηση της επιθετικής συμπεριφοράς, όπως είναι για παράδειγμα οι συμπλοκές μεταξύ ομάδων».
Τέλος, στο διαδικτυακό «Lifo», δικηγόρος που εκπροσωπεί κατηγορούμενο ανήλικο για δολοφονία, δήλωσε:
«Ο δράστης είναι «ένας ωραίος έφηβος». Με τα αγγλικά και τα φροντιστήριά του και με δύο γονείς που πασχίζουν να μην του λείψει τίποτα». Τα συγκεκριμένα παιδιά ήταν παιδιά της διπλανής πόρτας, δεν ήταν παιδιά παραβατικά, δεν έκλεβαν κινητά, δεν χτυπούσαν. Εκ των υστέρων αυτό που θεωρούσαν ως πλάκα, ως εμπειρία, κατάλαβε ότι ήταν κάτι παρά πολύ σοβαρό». Το περιστατικό επαληθεύει αυτό που μεταφέρουν ότι δεν ισχύουν πια νόρμες και αξιακοί κανόνες στην παραβατικότητα μεταξύ ανηλίκων και ότι είναι πια συνηθισμένο «να επιτεθούν και να παίξουν ξύλο 10 και 20 εναντίον ενός».
