Στις μέρες μας, λίγοι γνωρίζουν ότι εκτός από τις κλασσικές επιλογές της αποδοχής ή της αποποίησης κληρονομιάς υπάρχει και ένα τρίτο «μονοπάτι», αυτό του ευεργετήματος της απογραφής ή επ’ ωφελεία απογραφής, ένας θεσμός ο οποίος ρυθμίζεται στον Αστικό Κώδικα (αρ. 1901-1921).
Στο νομικό μας σύστημα, ο θάνατος ενός προσώπου δεν συνεπάγεται την απόσβεση των υποχρεώσεων του και έτσι η περιουσία του ως σύνολο περιέρχεται στους κληρονόμους του. Από την κτήση της κληρονομίας δηλαδή, αυτή ενώνεται με την ατομική περιουσία του κληρονόμου. Αυτό σημαίνει ότι οι δύο αρχικά ξεχωριστές περιουσίες συγχωνεύονται σε μια ενιαία περιουσία που ανήκει στον κληρονόμο και έτσι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της κληρονομίας γίνονται δικαιώματα και υποχρεώσεις του ίδιου του κληρονόμου. Αυτός ο «κανόνας» οδηγεί στο να ευθύνεται ο κληρονόμος και για «ξένα» χρέη.
Όμως με την επ’ ωφελεία απογραφής αποδοχή της κληρονομιάς παρέχεται ένα «μαξιλαράκι ασφαλείας». O κληρονόμος με το ευεργέτημα της απογραφής ευθύνεται για τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς μόνο έως το ενεργητικό της. Έτσι, σε μια κατάχρεη κληρονομιά, ο κληρονόμος ευθύνεται μέχρι την αξία όσων απέκτησε. Μέσα σε τέσσερις μήνες από το θάνατο του κληρονομούμενου, ο κληρονόμος θα πρέπει να δηλώσει στη γραμματεία του αρμόδιου δικαστηρίου την απογραφή με το ευεργέτημα της απογραφής. Από την κατάθεση της ως άνω δήλωσης ξεκινά νέα τετράμηνη προθεσμία εντός της οποίας ο κληρονόμος καταθέτει αίτηση ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου. Η αίτηση εξετάζεται εν συνεχεία από τον Ειρηνοδίκη, ο οποίος εφόσον την κάνει δεκτή θα διατάξει την απογραφή της κληρονομίας από έναν συμβολαιογράφο και δύο πραγματογνώμονες. Πρακτική συνέπεια της αποδοχής της κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής είναι ότι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της κληρονομίας αποχωρίζονται αυτοδικαίως από την περιουσία του κληρονόμου και αποτελούν χωριστή ομάδα.
Εξάλλου σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1922 ΑΚ «με την απόφαση που διατάζει την εκκαθάριση της κληρονομίας δεν περιορίζεται η ευθύνη του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας, εφόσον δεν είναι κληρονόμος με το ευεργέτημα της απογραφής».
Τέλος σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1911 ΑΚ ο κληρονόμος χάνει το ευεργέτημα της απογραφής «αν δολίως έκανε ανακριβή απογραφή». Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ότι η κατά τα ανωτέρω απώλεια του ευεργετήματος της απογραφής χωρεί αυτοδικαίως αναδρομικά από το θάνατο του κληρονομουμένου και ο κληρονόμος έκτοτε γίνεται απλός κληρονόμος, ευθυνόμενος και με την ατομική του περιουσία.
Κάθε δανειστής της κληρονομίας έχει έννομο συμφέρον να εγείρει κατά του κληρονόμου αναγνωριστική αγωγή (άρθρο 70 ΚΠολΔ) για να βεβαιωθεί η απώλεια του ευεργετήματος, χωρίς να είναι αναγκαίο να διαθέτει και εκτελεστό τίτλο.
Εφόσον η κληρονομία έχει τεθεί υπό δικαστική εκκαθάριση η παθητική νομιμοποίηση του κληρονόμου κατά την άσκηση της ως άνω αναγνωριστικής αγωγής διατηρείται, αφού ο δανειστής της κληρονομίας επιτίθεται εναντίον του κληρονόμου, επιδιώκοντας την ικανοποίησή του από την ατομική περιουσία του κληρονόμου.
Γεώργιος Γερανάκης – Δικηγόρος
