Από το δημοσιογραφικό δίκτυο της εφημερίδας «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥ»
Σε μια εποχή όπου η έρευνα για τον αυτισμό αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς, η ελληνίδα επιστήμονας, Δρ. Χάρης Καρνέζη, έχει αναπτύξει μια πρωτοποριακή μέθοδο που συνδυάζει τη θεραπευτική δύναμη του θεάτρου με τις αρχές της γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχολογίας.
Το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα (ΓΣΔ) δεν είναι απλώς μια καινοτόμος προσέγγιση, αλλά ένα εργαλείο που έχει αλλάξει τη ζωή εκατοντάδων παιδιών με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας και σύνδρομο Asperger σε όλο τον κόσμο. Σε μια εκτενή συνέντευξη με τη «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥ», η Δρ. Καρνέζη μιλά για το επιστημονικό της έργο, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες και την ανάγκη για μια πιο ενσυναισθητική κοινωνία.
Από τη Σκηνή στην Επιστήμη: Μια Απρόσμενη Πορεία
Η ιστορία της Δρ. Χάρις Καρνέζη είναι από εκείνες που θυμίζουν πως μερικές φορές η ζωή μας οδηγεί σε απρόσμενα μονοπάτια. Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αθήνα, ξεκίνησε ως ηθοποιός, σπουδάζοντας υποκριτική και εργαζόμενη στο θέατρο για μια δεκαετία. Ωστόσο, η αναζήτηση για νέες προκλήσεις την οδήγησε σε ένα μεταπτυχιακό στο Παιδαγωγικό Θέατρο στο University of Central England στο Μπέρμιγχαμ.
«Έκανα το μεταπτυχιακό κυρίως για πρακτικούς λόγους», εξομολογείται. «Στη δραματική σχολή μας έλεγαν συνεχώς ‘Δεν θα βρεις δουλειά’, οπότε σκέφτηκα να αποκτήσω ένα επιπλέον προσόν. Αλλά τελικά, αυτή η επιλογή μου άνοιξε εντελώς νέους ορίζοντες».
Κατά τη διάρκεια των σπουδών της, η Δρ. Καρνέζη ανακάλυψε πώς το θέατρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παιδαγωγικό εργαλείο, βοηθώντας τα παιδιά να μάθουν μέσα από την τέχνη. Ωστόσο, παρόλο που βρήκε αυτή τη διαδικασία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, δεν φανταζόταν ότι θα ακολουθούσε ακαδημαϊκή καριέρα. Γύρισε στην Ελλάδα, συνέχισε να εργάζεται ως ηθοποιός και πίστευε ότι αυτός θα ήταν ο δρόμος της.
Μια τυχαία συνάντηση με μια παλιά συμμαθήτριά της, ωστόσο, άλλαξε τα πάντα. «Μου είπε για μια κοινή μας φίλη που είχε κάνει διδακτορικό, και εγώ, μισά πλάκα μισά σοβαρά, της είπα ‘Κι εγώ θέλω να πάω στο φεγγάρι!’», θυμάται γελώντας. «Μερικούς μήνες μετά, μου έστειλε ένα email: ‘Υπάρχει μια υποτροφία για διδακτορικό σε παιδιά με Asperger. Νομίζω ότι θα σου αρέσει’. Εγώ τότε δεν ήξερα καν τι ήταν το Asperger».
Αυτή η συγκυρία την οδήγησε στο Trinity College Dublin, όπου ξεκίνησε μια έρευνα που θα άλλαζε τόσο την καριέρα της όσο και τη ζωή πολλών παιδιών.
Το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα: Μια Σύγχρονη Προσέγγιση
Το ΓΣΔ δεν είναι απλώς μια μέθοδος, αλλά ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό μοντέλο σχεδιασμένο ειδικά για παιδιά με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας. Βασίζεται στην ιδέα ότι τα παιδιά στο φάσμα μπορούν να αναπτύξουν κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες μέσα από μια δομημένη θεατρική διαδικασία.
Πώς Λειτουργεί;
Σε αντίθεση με το παραδοσιακό θεατρικό παιχνίδι, το ΓΣΔ θυμίζει περισσότερο ένα «escape room» ή μια ιστορία μυστηρίου που τα παιδιά πρέπει να επιλύσουν.
- Στόχοι:
- Βελτίωση της ευελιξίας (flexibility) – μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες για άτομα με αυτισμό.
- Ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως η κατανόηση του ειρωνικού λόγου, του σαρκασμού και των κοινωνικών υποδείξεων.
- Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης μέσω της αίσθησης ότι ελέγχουν το περιβάλλον τους.
- Μέθοδος:
- Τα παιδιά εμπλέκονται σε σενάρια που αναπαριστούν πραγματικές κοινωνικές καταστάσεις.
- Χρησιμοποιούνται οπτικά ερεθίσματα, μουσική και κίνηση για να διευκολυνθεί η κατανόηση.
- Οι θεραπευτές δεν επιβάλλουν συμπεριφορές, αλλά δημιουργούν συνθήκες ώστε τα παιδιά να ανακαλύψουν μόνα τους τις λύσεις.
«Δεν θέλουμε να πούμε στα παιδιά *‘Κάνε αυτό’**, εξηγεί η Δρ. Καρνέζη. «Τους δίνουμε κίνητρο να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, επειδή το θέλουν – όχι επειδή τους το επιβάλλουμε».
Γιατί Απευθύνεται σε Παιδιά με Αυτισμό Υψηλής Λειτουργικότητας;
Παλαιότερα, πολλά παιδιά με Asperger (όρος που πλέον έχει καταργηθεί και ενσωματωθεί στο ευρύτερο φάσμα) δεν έλαβαν την απαραίτητη υποστήριξη, επειδή θεωρούνταν «πολύ έξυπνα» για ειδική εκπαίδευση. Ωστόσο, αντιμετώπιζαν μεγάλες δυσκολίες σε:
- Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (π.χ. να καταλάβουν πότε κάποιος αστειεύεται).
- Αλλαγές στη ρουτίνα (οδηγώντας σε κρίσεις άγχους).
- Συναισθηματική έκφραση (π.χ. να διαχειριστούν την απογοήτευση).
Το ΓΣΔ δουλεύει ακριβώς πάνω σε αυτά τα ελλείμματα, χωρίς να αγνοεί τις δυνατότητες των παιδιών.
Η Αύξηση των Διαγνώσεων: Γνώση ή Πραγματική Άνοδος;
Στην Πάρο, όπως και σε όλο τον κόσμο, οι διαγνώσεις αυτισμού έχουν αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Η Δρ. Καρνέζη εξηγεί ότι αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες:
- Καλύτερα διαγνωστικά εργαλεία – Πολλά παιδιά που παλιά θεωρούνταν «απλά ντροπαλά» ή «ιδιόμορφα» τώρα αναγνωρίζονται ως στο φάσμα.
- Πιθανός περιβαλλοντολογικός παράγοντας – «Παρατηρούμε αύξηση ακόμα και στα πιο σοβαρά περιστατικά, κάτι που υποδηλώνει ότι υπάρχουν και άλλοι παράγοντες», σημειώνει.
Ποια είναι τα Πρώτα Σημάδια;
Για γονείς που ανησυχούν, η Δρ. Καρνέζη επισημαίνει πρώιμα σημάδια που μπορεί να εμφανιστούν πριν από τα 3 χρόνια:
- Έλλειψη βλεμματικής επαφής
- Δυσκολία στο παιχνίδι με συνομηλίκους (π.χ. παίζουν «δίπλα» αλλά όχι «μαζί»)
- Έντονη αντίσταση στις αλλαγές (π.χ. διαμαρτύρονται αν αλλάξει η διαδρομή για το σχολείο)
«Οι γονείς δεν πρέπει να φοβούνται να ζητήσουν βοήθεια», τονίζει. «Το να πας σε έναν αναπτυξιολόγο είναι σαν να κάνεις έναν έλεγχο υγείας. Δεν σημαίνει ότι το παιδί σίγουρα έχει κάποιο πρόβλημα, αλλά αν έχει, η έγκαιρη παρέμβαση κάνει τη διαφορά».
Το ταμπού του Αυτισμού και η Ανάγκη για Αλλαγή
Παρά την πρόοδο, πολλοί γονείς αντιμετωπίζουν τη διάγνωση με φόβο ή άρνηση. «Συχνά μου λένε ‘Ναι, αλλά το παιδί μου δεν είναι τόσο χάλια’», λέει η Δρ. Καρνέζη. «Αλλά το να μην του δώσεις βοήθεια είναι σαν να αρνείσαι γυαλιά σε ένα παιδί με πρόβλημα όρασης».
Επιπλέον, καταγγέλλει «ρατσισμό» ακόμα και μεταξύ γονέων παιδιών με διαγνώσεις: «Μερικοί γονείς δεν θέλουν τα παιδιά τους να κάνουν παρέα με άλλα παιδιά στο φάσμα, επειδή θεωρούν ότι ‘δεν είναι αρκετά καλά’. Αυτό είναι τραγικό, γιατί τα παιδιά χρειάζονται φίλους που θα τα καταλαβαίνουν».
Το Μέλλον: Εκπαίδευση Ειδικών και Διάδοση της Μεθόδου
Για να φτάσει το ΓΣΔ σε νησιά όπως η Πάρο, η Δρ. Καρνέζη εστιάζει στην εκπαίδευση ειδικών (ψυχολόγων, δασκάλων, λογοθεραπευτών). Τα σεμινάρια περιλαμβάνουν:
- Θεωρητικό υπόβαθρο (διαδικτυακά)
- Πρακτική εφαρμογή (προσωπικά)
- Αξιολόγηση (οι συμμετέχοντες σχεδιάζουν και παρουσιάζουν δικά τους προγράμματα)
«Ο στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε τοπικές ομάδες σε όλη την Ελλάδα», λέει. «Γιατί κάθε παιδί αξίζει την ευκαιρία να αναπτυχθεί με χαρά και αυτοπεποίθηση».
Η ιστορία της Δρ. Χάρις Καρνέζη αποδεικνύει ότι η επιστήμη και η τέχνη μπορούν να συνεργαστούν για το κοινό καλό. Το ΓΣΔ δεν είναι απλώς μια θεραπεία – είναι ένα εργαλείο ενδυνάμωσης, που βοηθά τα παιδιά με αυτισμό να ζήσουν πιο πλήρεις ζωές.
Και όπως λέει η ίδια: «Ο αυτισμός δεν είναι εμπόδιο. Είναι απλώς ένας διαφορετικός τρόπος να βλέπεις τον κόσμο».