Τα χρόνια μετά την Κατοχή, θα περίμενε κανείς πως όσοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς θα τιμωρούνταν παραδειγματικά. Όμως, αυτό δεν έγινε, ούτε στην Ελλάδα γενικά, ούτε στα νησιά μας.
Κι εδώ, στο δικό μας νησί, παρατηρήθηκε κάτι ακόμα πιο παράξενο. Δεν ήταν μόνο ότι οι δοσίλογοι δεν τιμωρήθηκαν. Ήταν ότι οι ίδιοι οι αγωνιστές της Αντίστασης, αυτοί που ρίσκαραν τη ζωή τους για την ελευθερία, ήταν και εκείνοι που επέλεξαν να σωπάσουν.
Να μη μιλούν δημόσια, να μην κατονομάζουν προδότες, να αποφεύγουν τη σύγκρουση ακόμα κι όταν οι αναμνήσεις πονούσαν. Και αν κάποιος, πάνω στον θυμό ή στο κρασί, έφερνε κουβέντα για εκείνα τα σκοτεινά χρόνια, πάντα θα βρισκόταν κάποιος από τους παλιούς να τον συγκρατήσει: «Ασ’ τα τώρα αυτά, δεν ωφελεί να τα σκαλίζουμε». Κι έτσι πέρασαν τα χρόνια.
Η σιωπή αυτή διατηρήθηκε, ακόμη κι όταν ήρθε η Δημοκρατία, ακόμη κι όταν η ιστορία άρχισε πια να γράφεται χωρίς φόβο. Ίσως επειδή οι άνθρωποι εδώ ήξεραν πως το χωριό δεν αντέχει τον διχασμό. Ο «προδότης» μπορεί να ήταν συγγενής, κουμπάρος, σύζυγος, πατέρας παιδιών που δεν έφταιγαν σε τίποτα. Κι οι αγωνιστές, κουρασμένοι από τον πόλεμο και τον πόνο, προτίμησαν τη σιωπή αντί για το μίσος. Ίσως γιατί κατάλαβαν πως η αλήθεια, όσο δίκαιη κι αν είναι, μπορεί να γίνει επικίνδυνη αν σπάσει την κοινωνία στα δύο.
Μόνο που, αν το σκεφτούμε, η ίδια σιωπή συνεχίζεται και σήμερα, με διαφορετικά πρόσωπα. Ένας άνθρωπος που είχε καταδικαστεί για βία, για κάποια βαριά πράξη, επιστρέφει στο νησί. Και τον βλέπεις στο καφενείο, να πίνει τον καφέ του όπως όλοι. Κανείς δεν τον αποφεύγει, κανείς δεν τον ρωτά, κανείς δεν αναφέρεται στο παρελθόν του. Σαν να έχει ξεχαστεί. Ή μάλλον… σαν να μην είναι σωστό να το θυμόμαστε.
Το ίδιο συμβαίνει και με εκείνους που, χωρίς να έχουν παρανομήσει, κάνουν άλλη ζημιά. Τους κατ’ επάγγελμα «κακούς» κουτσομπόληδες, τους αιώνιους γκρινιάρηδες, όσους δηλητηριάζουν τη ζωή του τόπου με τη μιζέρια τους. Κι εκεί, η κοινωνία αντιδρά με αδιαφορία.
Τους ακούμε, τους ανεχόμαστε, τους προσπερνάμε, αλλά ποτέ δεν τους λέμε «ως εδώ». Φαίνεται πως στις μικρές κοινωνίες έχουμε μάθει να σωπαίνουμε για να μην ταράξουμε τα νερά.
Να προτιμούμε την ησυχία από τη δικαιοσύνη, την ειρήνη από την αλήθεια. Κι ίσως να ’ναι κι αυτός ένας τρόπος σοφίας, ώστε να μη χαλάς τις ισορροπίες, να δίνεις δεύτερες ευκαιρίες, να κρατάς τη συνοχή.
Ίσως να είναι η σωστή αντιμετώπιση, ίσως όχι. Ποιος ξέρει; Μάλλον κανείς.
Θανάσης Μαρινόπουλος
