Στην Ελλάδα, η νοσταλγία του οριστικά χαμένου παρελθόντος έχει αναχθεί σε… «εθνικό σπορ».
Από τις τηλεοπτικές εκπομπές που ξαναζεσταίνουν τα «ένδοξα» σήριαλ των δεκαετιών του ογδόντα και του ενενήντα, μέχρι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που γεμίζουν με ασπρόμαυρες φωτογραφίες γειτονιών, πλατειών και καφενείων, μοιάζει σαν να μην αντέχουμε το παρόν και να αναζητούμε καταφύγιο σε μια φαντασιακή εκδοχή του παρελθόντος. Όμως αυτή η φυγή προς τα πίσω έχει και πολιτικές συνέπειες.
Η ελληνική κοινωνία δείχνει συχνά εγκλωβισμένη σε παλιά σχήματα και παλιές λέξεις. Η Αριστερά μιλά ακόμη με όρους του προηγούμενου αιώνα, ενώ η Δεξιά παίζει το χαρτί της «παράδοσης» για να συγκαλύψει τις πιο αντιδραστικές της επιλογές. Την ίδια στιγμή, ο πολιτικός διάλογος κυριαρχείται από μια ρητορική μνήμης για το «ένδοξο έθνος», τη «χαμένη ευημερία» και τα «καλά χρόνια» πριν από τα μνημόνια.
Αυτή η μνήμη, ωστόσο, είναι πάντα επιλεκτική. Σβήνει ανισότητες, αποσιωπά συγκρούσεις, ξεχνά καταπιεσμένους. Δεν είναι τυχαίο ότι σε αυτό το κλίμα νοσταλγίας βρίσκει έδαφος η συντήρηση, αλλά και η ακροδεξιά.
Από το «πατρίδα – θρησκεία – οικογένεια» που επανέρχεται διαρκώς σε πολιτικές ατζέντες, μέχρι την αναθερμασμένη καχυποψία προς τον «ξένο» ή τον «διαφορετικό», η χώρα δείχνει να επιστρέφει σε μοτίβα που θα έπρεπε να έχουν κλείσει οριστικά τον κύκλο τους. Μέσα λοιπόν σε αυτό το κενό, βρίσκει χώρο η ακροδεξιά.
Δεν είναι τυχαία η άνοδος σχημάτων όπως η «Ελληνική Λύση» ή το «φαινόμενο» νεοναζιστικού μορφώματος που «εισήλθε» τα «έντονα χρόνια» στη Βουλή. Η ακροδεξιά τρέφεται ακριβώς από τη νοσταλγία που υπόσχεται την επιστροφή σε μια φαντασιακή «καθαρή Ελλάδα», χωρίς μετανάστες, χωρίς δικαιώματα για τις μειονότητες, χωρίς ενοχλητικές φωνές. Και το πιο ανησυχητικό είναι ότι βρίσκει απήχηση σε ένα εκλογικό σώμα κουρασμένο, απογοητευμένο και καθηλωμένο στο παρελθόν.
Ακόμα και οι πιο προοδευτικές δυνάμεις αρκούνται συχνά στο να αναμασούν νοσταλγικές αφηγήσεις αντί να διατυπώνουν ένα νέο όραμα. Η αλήθεια είναι σκληρή και «φωνάζει» ότι όσο η κοινωνία βολεύεται στη νοσταλγία, παραιτείται από την πράξη. Και όταν παραιτείται από την πράξη, το πεδίο μένει ανοιχτό για εκείνους που ξέρουν πολύ καλά πώς να εκμεταλλευτούν το παρελθόν για να ελέγξουν το μέλλον.
Η νοσταλγία μπορεί να γίνει εργαλείο χειραφέτησης μόνο αν λειτουργεί ως μέτρο σύγκρισης που μας ωθεί να απαιτήσουμε μια καλύτερη ζωή εδώ και τώρα, κι όχι να κρυβόμαστε πίσω από τις παλιές φωτογραφίες. Αλλιώς, γίνεται το πιο βολικό άλλοθι για την αδράνεια, την αποχή και τελικά τη συνενοχή μας.
Η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από περισσότερα αφηγήματα «παλιών καλών εποχών». Έχει ανάγκη από πολιτικό θάρρος να φανταστεί και να δημιουργήσει το αύριο.
Αθανάσιος Μαρινόπουλος
